Telefon: +48 668141111

Organizacja Narodów Zjednoczonych w kwestii przemocy domowej

flaga_onz_450Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) stanowi system ochrony praw człowieka  w obrębie całego świata, w ramach której powstają w formach traktatów konwencje. Na potrzeby opracowania najważniejszymi z traktatów są:

– Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (MPPOiP), przyjęty w Nowym Jorku, na mocy rezolucji Zgromadzenia Ogólnego z 16 grudnia 1966 roku, nadzorowany przez Komitet Praw Człowieka

– Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (MPPGSiK) podpisane w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169), nadzorowany przez Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych

– Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW-Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women) przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 18 grudnia 1979 r. (Dz. U. z 1982 r. Nr 10, poz. 71), nadzorowany przez Komitet do spraw Likwidacji Dyskryminacji Kobiet

– Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 z późn. zm.) , nadzorowany przez Komitet Praw Dziecka

Kontrola realizacji tych postanowień odbywa się poprzez sprawozdania, w których państwa prezentują środki podjęte w celu realizacji praw. Co istotne, do sprawozdań dopuszczane są organizacje pozarządowe, działające w poszczególnych państwach  w tym zakresie. Na podstawie sprawozdań komitety wydają uwagi końcowe z zaleceniami dla państw. Jeżeli zostaną naruszone postanowienia MPPOiP lub CEDAW, obywatele mogą dochodzić swoich praw składając zawiadomienie rozpatrywane przez komitet, w wyniku którego stwierdza się czy postanowienia traktatów zostały naruszone. W wyniku pozytywnej opinii nakłada się na dane państwo obowiązek podjęcia stosownych działań naprawczych.

Najwięcej postanowień dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie zawiera MPPOiP, który stanowi, że przemoc w rodzinie może powodować naruszenie art. 6 MPPOiP, statuującego prawo do życia, art. 7 określającego zakaz tortur lub innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania oraz art. 23 dotyczącego ochrony rodziny.

Co więcej ustanowiono na podstawie art. 3 MPPOiP, że każde państwo ma zapewnić każdemu obywatelowi równe korzystanie ze wszelkich praw obywatelskich i politycznych bez względu na płeć, a w art. 26 tego paktu zawarto,  że wszyscy są równi wobec prawa i uprawnieni bez żadnej dyskryminacji do jednakowej ochrony prawnej.

Polska w 2004 roku od komitetu nadzorującego, otrzymała w uwagach końcowych za sprawozdanie obejmujące okres 1995-2003 roku, że naruszane są art. 3 i 7 MPPOiP, w związku z dużą liczbę przypadków przemocy w rodzinie. W związku z tym Komitet zalecił Polsce szkolenia przedstawicieli organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, a także ukierunkowanie działań na zapewnienie ochrony ofiarom przemocy poprzez spowodowanie zakazu kontaktów sprawcy z ofiarą.

Natomiast za okres 2003-2008 roku Polska przedstawiła kolejne sprawozdanie do MPPOiP, gdzie w uwagach końcowych w 2010 roku komitet wskazał na bardzo istotne i niepokojące z punktu widzenia omawianego problemu tematy, a mianowicie:

– dużo odmów wszczęcia postępowania przygotowawczego w stosunku do złożonych zawiadomień o przestępstwie

– długotrwałe procedury ścigania co zniechęca ofiary do składania zawiadomień o przestępstwie co sprzyja ich bezbronności

– niewystarczająca liczba specjalistów w ośrodkach wsparcia ofiar przemocy w rodzinie

– pomimo możliwości zastosowania wobec sprawcy przemocy w rodzinie zakazów i nakazów, policja nie ma uprawnień, by natychmiast, na miejscu zdarzenia zakazy lub nakazy wydawać [1]

Nie tylko MPPOiP zwrócił uwagę na dużą ilość przypadków przemocy domowej w Polsce. Podobne zaniepokojenie wyraził Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych rozpatrując  w 2002 r. sprawozdania Polski z realizacji MPPGSiK za lata 1995-1998, zalecając zwiększenie nakładów budżetowych na walkę z tym zjawiskiem, między innymi na ośrodki interwencji kryzysowej, gdzie ofiary przemocy domowej mogłyby mieszkać i otrzymywać wsparcie.

Z kolei ze strony CEDAW istotne jest, że likwidacja dyskryminacji kobiet przewidziana w konwencji dotyczy nie tylko sfery publicznej ale również prywatnej. Komitet nadzorujący realizację postanowień konwencji wydał Ogólną Rekomendację nr 19, w której zaznaczył, że dyskryminacja zawierająca się w konwencji obejmuje przemoc ze względu na płeć. Co za tym idzie przemoc wymierzoną w kobietę tylko dlatego, że jest kobietą, w sposób nieproporcjonalny, narusza określone postanowienia konwencji. Wobec dyskryminacji kobieta nie ma możliwości realizacji praw i wolności na równi z mężczyznami, narusza jej prawo do życia, wolności od tortur i okrutnego, nieludzkiego, poniżającego traktowania lub karania. Naruszane jest prawo do wolności i bezpieczeństwa, równość wobec prawa, równouprawnienia w rodzinie. Kobieta nie ma prawa do najwyższych standardów ochrony zdrowia.

Komitet CEDAW w rekomendacji odniósł się do art. 16 konwencji, podkreślając, że przemoc w rodzinie stanowi najbardziej zdradliwą formę przemocy wobec kobiet, a co za tym idzie kobieta w rodzinie narażona jest na wszelkie rodzaje przemocy, w tym bicie, zgwałcenie, przemoc psychiczną, tymczasem brak niezależności ekonomicznej zmusza je do pozostania w krzywdzących związkach. Przemoc ma również podłoże w stereotypowym podejściu do płci i rodziny, gdzie uznaje się, że kobieta ma być uległa mężczyźnie, a mężczyzna może ją kontrolować (naruszenie art. 2 lit. f, art. 5 i 10 lit. c CEDAW). W związku z tym komitet wezwał wszystkie państwa do podjęcia takich kroków prawnych, które będą przezwyciężać przemoc i dyskryminację, organizację szkoleń dla organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, a także spowodowanie realizacji programów korekcyjnych dla sprawców przemocy.

Za okres 1990-1998 roku, oraz 1998-2002 roku Polska przedstawiła sprawozdanie do CEDAW, gdzie w uwagach końcowych w 2007 roku komitet wskazał na następujące obszary niepokojące ze względu na dyskryminację:

– luki prawne w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie,

zjawisko przemocy domowej traktowane jako problem neutralny płciowo,

– niewystarczająca pomocy dla pokrzywdzonych przemocą,

– brak narzędzi prawnych umożliwiających natychmiastową izolację sprawcy przemocy od ofiary,

– brak bezpłatnego poradnictwa prawnego,

– niewystarczająca liczba schronisk dla ofiar przemocy.

Wobec powyższego Polska ma zapewnić pokrzywdzonym przemocą instrumenty takie jak zakaz kontaktów sprawcy przemocy w rodzinie z ofiarą wydawany przez Policję, dostęp do schronisk gwarantujących ofierze bezpieczeństwo, bezpłatną pomoc prawną. Zobowiązała Polskę do zbierania danych uwzględniających typ stosowanej przemocy oraz charakter związku między sprawcą a ofiarą. Zalecono też przeprowadzenie kampanii zwiększające świadomość na temat przemocy wobec kobiet, w tym przemocy w rodzinie.

Ponadto komitet podnosił do wszystkich, że państwo nie może obciążać kobiety-ofiary odpowiedzialnością za działań przeciwko sprawcy jakim może być mąż, bowiem państwo takie  demonstruje niezrozumienie dla niebezpieczeństwa ofiar i władzę, jaką ma w związku z tym sprawca.

O bardzo istotne, komitet podniósł, że należy zapewnić w każdym państwie lepszą współpracę z organizacjami pozarządowymi wspierającymi ofiary przemocy, zwiększyć szkolenia dla organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

Ostatnim aktem międzynarodowym istotnym dla niniejszego opracowania w ramach działania ONZ jest konwencja o prawach dziecka, gdzie na podstawie art. 2 ust. 2 państwa zobligowane mają zapewnić ochronę dziecka przed wszelkimi formami dyskryminacji lub karania. Zgodnie z art. 19 państwa mają obowiązek zapewnić ochronę w dziedzinie ustawodawczej, administracyjnej, społecznej oraz wychowawczej chroniąc dziecko przed wszelkimi formami przemocy fizycznej, psychicznej, zaniedbania, złego traktowania, wyzysku, wykorzystywania w celach seksualnych zarówno przez rodzica (rodziców), opiekuna prawnego (opiekunów prawnych) lub innej osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem.

Komitet Praw Dziecka powołuje się na art. 6 konwencji o prawach dziecka do życia, oraz art. 16 zakaz ingerencji w sferę życia prywatnego, rodzinnego lub domowego dziecka. W związku z tym Komitet wydał uwagę ogólną nr 8 – Prawo dziecka do ochrony przed karami cielesnymi i innymi okrutnymi i poniżającymi formami karania, zastrzegając jego ludzką  godność  i fizyczną integralność oraz równej ochrony na gruncie przepisów prawa, wezwał państwa do wprowadzenia i wdrożenia zakazu kar cielesnych. Zakazał również stosowania dopuszczalności w prawie do tzw. rozsądnego karania, czy moderowania zachowania dziecka. Należy w związku  z tym prowadzić edukację rodziców i wspierać ich w propagowaniu godnych zachowań.[2]

Polska po przedstawieniu sprawozdania za lata 1993-1998 otrzymała w 2002 roku uwagi końcowe:

– występowanie nadużyć i przemocy w stosunku do dzieci,

– ograniczona pomoc dla rodzin,

– powszechność stosowania kar cielesnych w domu.

Wobec czego zalecono stworzenie krajowego systemu przyjmowania, monitorowania i badania skarg, ściganie tego rodzaju przypadków, oraz szkolenia funkcjonariuszy organów ścigania, wymiaru sprawiedliwości i pracowników socjalnych. Za zasadne uznał stworzenie ogólnokrajowego systemu reakcji na przemoc, zarówno dla ofiar, jak i podejmowanie działań adresowanych do sprawców przemocy w rodzinie uzasadniając, że środki o charakterze interwencyjnym lub karnym są niewystarczające. W rekomendacjach wskazano na potrzebę stworzenia jednoznacznego zakazu kar cielesnych w domu, szkole i innych instytucjach oraz prowadzenie społecznych kampanii edukacyjnych w tym zakresie. [3]

W ONZ powstaje wiele dokumentów na temat przemocy domowej, w których wskazuje się na odpowiedzialność państwa, którą ponosi na forum międzynarodowym za niepodejmowanie działań likwidujących przemoc nie tylko w sytuacji stosowania jej przez organy, ale również w sferze prywatnej, gdzie  państwo nie dołożyło należytych starań zapobiegawczych. Omówienie tych obowiązków nastąpiło na Światowej Konferencji w sprawie Kobiet, zorganizowanej przez ONZ w Pekinie w 1995 r. Dokument końcowy IV, podpisany został między innymi przez Polskę.

Wszystkie państwa zobowiązały się do działań zapobiegających i eliminujących przemocy wobec kobiet, szkoleń dla przedstawicieli zawodów prawniczych (sędziów, prokuratorów, policji, zawodów medycznych), organizacji kampanii społecznych na temat szkodliwego wpływu przemocy w rodzinie na życie osobiste i społeczne. Państwa zobowiązały się zapewnić schronienia kobiet doznających przemocy i programów resocjalizacyjnych dla sprawców przemocy. [4]

Zgromadzenie Ogólne ONZ w rezolucji w sprawie likwidacji przemocy domowej wobec kobiet z 2003 r. uznało, że przemoc w rodzinie wobec kobiet i dziewczynek narusza prawa człowieka, przy czym jest najczęstszą formą przemocy, a jednocześnie najmniej widoczną. Państwa które nie walczą z tym zjawiskiem naruszają prawa człowieka i prawa do wolności ofiar. Zobowiązano państwa do organizacji takiego systemu prawnego, który zakazałby wejście sprawcy do domu i  kontaktowanie się z ofiarą.

ONZ podejmuje działania zmierzające do ukierunkowania na tworzenie modelowych przepisów i regulacji prawnych zwalczających przemoc domową. Sprawozdawca ds. przemocy wobec kobiet, jej przyczyn i konsekwencji, powołanego w 1994 r. przez Komisję Praw Człowieka ONZ, opracował założenia obejmujące definicję przemocy domowej, relacje i związki, sugestie do przepisów prawa karnego oraz cywilnego (np. w formie tymczasowej ochrony ofiar wydawane przez Policję, prokuraturę i sąd zakaz kontaktów sprawcy z ofiarą i nakaz opuszczenia przez sprawcę mieszkania). Ponadto specjalny sprawozdawca przygotował wytyczne dotyczące centrów kryzysowych oraz programów szkoleniowych dla organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

Przemoc domowa przez zjednoczonych w ONZ postrzegana jest nie tylko jako naruszenie praw człowieka, dyskryminację kobiet, naruszenie praw dziecka, ale również jako problem zdrowotny. Uznaje się na podstawie raportu Światowej Organizacji Zdrowia, że ofiary przemocy domowej mają więcej problemów zdrowotnych, co zwiększa wydatki na opiekę zdrowotną, w tym  nasiloną częstotliwość wizyt w szpitalu, niż osoby wolne przemocy.[5]

Warto również wspomnieć o Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przyjętej w dniu 10 grudnia 1948 roku przez ONZ, która gwarantuje każdemu prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego (art. 3) i zakazuje stosowania tortur oraz okrutnego, nieludzkiego albo upokarzającego traktowania lub karania (art. 5).

Opracowała:               

 Elżbieta Gargas – Michalik

Wiceprezes Fundacji Tarcza

—————————————————————————————————

[1] Więcej zob. strona internetowa Wysokiego Komisarza Praw Człowieka ONZ, www.ohchr.org lub Ministerstwa Sprawiedliwości, www.ms.gov.pl.

[2] Więcej na stronie internetowej Wysokiego Komisarza Praw Człowieka ONZ, www.ohchr.org.

[3] Pełny tekst uwag końcowych Komitetu na stronie Rzecznika Praw Dziecka, www.brpd.gov.pl.

[4] Pełen tekst Pekińskiej Platformy Działania dostępny na stronie www.un.org.

[5] Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization – WHO), założona w 1948 r. jako specjalistyczna agenda ONZ jest organem zarządzającym i koordynującym w zakresie międzynarodowych problemów zdrowia. Zob. WHO Multi-country Study on Women’s Health and Domestic Violence against Women: summary report of initial results on prevalence, health outcomes and women’s responses, Geneva 2005, www.who.int.